يك تصميم ؛ چند كليك و كتاب در خانه

همه آنچه مي خواهيد درباره خريد آنلاين كتاب در ايران و جهان بخوانيد
 

سال هاي زيادي نگذشته ، از آن روزها كه تبادل پول اينترنتي در ايران رواج پيدا كرد و آدم هاي زيادي سفت چسبيدند به سنت قديمي توي صف بانك ايستادن. آدم هايي كه تا قبض پاراف شده را در دست نمي گرفتند ، مطمئن نمي شدند پول بي زبان شان به حساب جايي كه بايد ، واريز شده و اين پاراف برايشان حكم سند داشت . سندي كه «رسيد پرداخت ديجيتال» به هيچ وجه جايش را نمي گرفت . هر چند كه مشكلات فني سايت ها و سيستم الكترونيك بانك ها هم در اين بي اعتمادي بي تاثير نبوده . اما آدم هايي كه آن طور به سنت چنگ مي زنند و حاضر نيستند به پيشرفت تكنولوژي اعتماد كنند ، اين چيزها برايشان خيلي مهم نيست . شايد به همين خاطر باشد كه اداره پست ، اداره مخابرات ، همراه اول و... تاكيدشان بر «از جايتان تكان نخوريد» بيش از امكانات ديگرشان است . آنها روي ذهن مخاطبان شان كار مي كنند كه براي هر كاري در عصر جديد لازم نيست از در خانه بيرون بيايد ، توي صف بايستد يا مسري طولاني را طي كنيد . كافي است مثلا از طريق تلفنبانك كارتان را انجام دهيد، يا كافي است آنلاين شويد و با پرداخت الكترونيك ، انرژي و وقت تان را ذخيره كنيد.
حالا در اين يكي دو سال اخير ، اعتماد مردم به پرداخت هاي الكترونيك بيشتر شده . خيلي ها به سايت هاي اينترنتي اعتماد مي كنند و قبض هايشان را پرداخت مي كنند و مراكز زيادي هم هستند كه خريد و فروششان فقط به صورت اينترنتي انجام مي شود. در همين يكي دو سال اخير ، كنسرت هاي موسيقي برگزار شده كه بليتشان را تنها به صورت اينترنتي فروخته ، يا ثبت نام دانشگاه ها و آزمون ها كه بعضي مراحل پرداخت شان فقط اينترنتي است و آدم هاي بي اعتماد را ملزم به اعتماد كردن مي كند.
با همه اين توصيفات ، وقتي پاي خريد و فروش اينترنتي كتاب به ميان مي آيد ، ماجرا كمي فرق مي كند . كتاب يا شايد حتي كالاي فرهنگي ، تفاوت هاي زيادي بين خريد دستي آن و خريد اينترنتي اش وجود دارد . مخاطبان كتاب بيشتر از آن كه دوست داشته باشند از پشت كامپيوتر كتابشان را سفارش بدهند و در خانه تحويل بگيرند ، ترجيح مي دهند گشتي در كتاب فروشي بزنند ، سرانگشتان جاي كليد هاي كيبورد ، صفحه هاي كاغذي كتاب را لمس كند. دوست دارند چند صفحه نخستين يك داستان را بخوانند و بعد براي خريدنش تصميم بگيرند. اصلا خيلي هايشان مي روند كه يك كتاب بخرند واز در كتاب فروشي با چند كتاب خارج مي شوند. اين مخاطب ها را نمي توان مجبور كرد كه بنشينند پشت ميز كارشان و از روي طرح جلد يك كتاب يا خواندن يكي دو نقد و معرفي تصميم بگيرند كتاب بخرند. لذت ورق زدن كتاب برايشان به اندازه خواندن آن است . شايد به همين خاطر باشد كه دست كم در ايران ، فروش اينترنتي كتاب كمتر با اقبال روبه رو مي شود ، تا فروش اينترنتي كالاهاي ديگر . شايد به همين خاطر باشد كه وقتي براي پيدا كردن سايت هاي فروش آنلاين كتاب در اينترنت جست و جو مي كنيد ، به موارد كمتري بر مي خوريد ، تا وقتي براي خريد يك دوربين عكاسي به سايت هاي فروش آنلاين سر مي زنيد!
به اين مخاطبان هم مي توان راحت حق داد . خريد آنلاين يك دوربين مي تواند از خيلي جهات با خريد آنلاين يك كتاب فرق كند . مخاطب مي تواند با اعتماد به فروشنده، يك دوربين يا وسايل جانبي آن را آنلاين بخرد بدون آن كه نيازي باشد آن را از نزديك ببيند. ولي درباره كتاب و تا حدي مثلا يك سي دي موسيقي اين مساله صدق نمي كند. هر چند كه بعضي سايت ها سعي مي كنند صفحات نسخه يك كتاب را اسكن كنند و در اختيار مخاطبان شان بگذارند تا حس «تورق» كتاب را از مخاطب خريد آنلاين نگيرند ، اما با همه اينها باز هم كساني هستند كه شيوه سنتي خريد كتاب را ترجيح مي دهند.

آن ور آب چه خبره؟ اين ور آب چه خبره؟
 

همه اين قضايا در خارج از ايران فرق مي كند . سواي اينكه فرهنگ خريد و فروش آنلاين خارج از ايران زمين تا آسمان با اينجا تفاوت مي كند ، سياستگذاري سايت هاي فروش اينترنتي هم چيزي است كه هنوز در ايران جا نيفتاده . كافي است يك بار براي خريد يك كتاب به سايت معروف آمازون سر بزنيد. نمونه هاي زيادي از يك كتاب پيدا مي كنيد كه با قيمت هاي مختلف فروخته مي شوند. دست دوم تميز ، دست دوم قديمي ،نو ؛ همه قيمت هايشان فرق مي كند. يا مثلا در بخش كتاب ، سايتي مثل ebay مي توانيد كتاب هاي خودتان را براي فروش بگذاريد . در اين جور نمونه ها ، بخش فروش كتاب سايت ها مخصوص يك ناشر نيستند و نقش يك واسطه را ايفا مي كنند. سود سايت ها از فروش كتاب هر ناشر ، درصدي از فروش كتاب نيست . ناشرها براي اينكه كتاب شان در آمازون يا سايت هاي مشابه فروخته بشود ، به صاحبان سايت ها پورسانت نمي دهند و كسي هم ازشان پولي درخواست نمي كند . اينجا اما وضعيت باز هم فرق مي كند.
در چند سال اخير و با رواج فروش اينترنتي ، پروژه هاي متعددي براي فروش آنلاين كتاب برنامه ريزي شد كه راه نيفتاده شكست خورد. مثلا حدود دو سال پيش شخصي تصميم گرفت يك ترمينال براي فروش آنلاين كتاب هاي ناشر راه اندازي كند و با دريافت مبلغي ثابت از ناشرهاي عضو اين شبكه ، كتاب هايشان را بفروشد بعضي ناشر ها موافقت كردند ، بعضي مخالفت كردند و در نهايت پروژه بي نتيجه باقي ماند ونكته اصلي اينكه هم فرهنگ فروش آنلاين در ايران آن قدر جا نيفتاده و هم اينكه خيلي از ناشران همان سيستم سنتي فروش كتاب را ترجيح مي دهند. كافي است براي اثبات اين ادعا مرور كنيد كه چند ناشر معتبر ، سايت پوياي اينترنتي دارند و يا چند قدم جلوتر ، كتاب هايشان را آنلاين مي فروشند؟ در شناسنامه خيلي از كتاب ها آدرس سايت اينترنتي يك ناشر را مي بينيد اما وقتي به آن مراجعه مي كنيد يا با يك ويترين خاك گرفته به روز نشده روبه رو مي شويد و يا با صفحه اي كه باز نمي شود!
در اين ميان اما سايت هايي هم راه اندازي شدند كه كتاب هاي حوزه هاي گوناگون را آنلاين بفروشند و با ناشران و مخاطبان ارتباط الكترونيك برقرار كنند.

نمونه هاي سايت هاي فروش آنلاين
 

يكي از سايت هاي معروف فروش آنلاين كتاب در چند سال اخير ، «آدينه بوك» است . سايتي كه سفارش كتاب مي گيرد و يا ويزيتورسايت خودش كتاب هاي تازه را براي انبار سايت از ناشران مي گيرد و آنلاين كتاب ها را مي فروشند . در آدينه بوك اما همه جور كتابي نمي توانيد پيدا كنيد. بعضي ناشران با اين سايت همكاري مي كنند و بعضي نه . ممكن است دنبال خريد آنلاين يك كتاب باشيد اما آن را در اين سايت پيدا نكنيد . در آدينه بوك ليست ناشران و كتاب هايي كه از آنها در انبار سايت موجود است ، در اختيار كاربران قرار گرفته تا وقت كمتري براي جست و جو صرف كنند.
اگر در سايتي مثل آمازون كتاب هاي كهنه ، قديمي يا دست دوم را همزمان كنار كتاب هاي نو مي فروشند ، اينجا سايت «كهنه كتاب» سعي مي كند اين كار را انجام بدهد. با اين سياست كه اگر كتابي را هم بخواهيد كه در موجودي سايت نباشد ، مي توانيد با استفاده از يك فرم كتاب را در خواست كنيد تابرايتان پيدا كنند. در كهنه كتاب مي توانيد انتخاب كنيد كه بدون عضويت كتاب بخريد تا از طريق پست پيشتاز برايتان ارسال شود.
خريد كتاب از سايت عظيمي مثل آمازون ، براي كسي كه در ايران زندگي مي كند دردسرهاي زيادي دارد . بسياري از خريداران هستند كه نياز به كتاب هاي ترجمه نشده دارند كه مي توانند آنها را در سايت آمازون ببينند اما براي خريد آن مشكل دارند . يكي اينكه حساب بانكي معتبر در ايران وجود ندارد كه بتوان با استفاده از آن خريد آنلاين كنند و مشكل ديگر اينكه حتي اگر به كمك دوست و آشنا و فاميل توانستيم كارت اعتباري خريد پيدا كنيم، چطور مي خواهيم آن را دريافت كنيم ؟ اگر ما براي پرداخت هزينه به سايتي مثل آمازون مشكل داريم ، سايت آمازون هم براي ارسال كتاب به ايران مشكل دارد . مسؤولان سايت «آي آي كتاب» با آگاهي از اين موانع ، امكان خريد كتاب از آمازون را براي كاربرانشان فراهم كرده اند . شما مي توانيد به واسطه اين سايت ، از سايت آمازون خريد كنيد . به اين صورت كه سفارش خود را به سايت آي آي كتاب مي دهيد و اين سايت موظف مي شود كه كتاب شما را از آمازون بخرد ، تحويل بگيرد و در ايران به دست شما برساند. آي آي كتاب 60 درصد از مبلغ خريد شما از آمازون را به صورت پيش قسط دريافت مي كند و باقي اش را بعد از تحويل كتاب مي گيرد.
اينها سه نمونه از سايت هاي فروش آنلاين كتاب بودند كه واسطه اي بين خريدار اينترنتي و ناشر هستند ،اما بعضي ناشران هم با رواج فرهنگ خريد آنلاين بيكار ننشستند و با راه اندازي سايت هاي خود و فروش اينترنتي كتاب هايشان ، هم ويتريني براي كتاب هايشان درست كردند و هم كتاب هايشان را بدون واسطه به مشتري آنلاين فروختند.
نشر چشمه ، انتشارات ققنوس و انتشارات ماهي سايت و فروش آنلاين راه اندازي كرده اند. در سايت اين انتشارات ها مي توانيد در جريان تازه هاي نشر قرار بگيريد ، معرفي كتاب هاي تازه را بخوانيد و هر كتابي خواستيد به صورت اينترنتي بخريد .
ناشران براي فروش آنلاين كتاب هايشان مي توانند مزايايي هم براي مخاطب ها قائل شوند ، مزايايي تا آنها بتوانند بعضي خريداران سنتي كتاب را ترغيب به خريد اينترنتي كنند. مثلا نشر چشمه براي تمام كتاب هايي كه از طريق سايت فروخته مي شود، 10 درصد تخفيف در نظر گرفته و هر چه مبلغ فاكتورتان از 15 هزار تومان بالاتر رود ، ميزان تخفيف تان بيشتر مي شود.
اما مخاطب هاي خريد آنلاين در ايران بيشتر چه كساني هستند؟ تا به حال به اين موضوع فكر كرده ايد كه خريداران سنتي ، يعني كساني كه دوست دارند بين قفسه هاي كتاب فروشي قدم بزنند و كتاب ها را لمس كنند ، گاهي هم مجبور مي شوند پا روي دلشان بگذارند و دست به دامن سايت هاي فروش كتاب بشوند؟ سيستم توزيع كتاب در ايران كمي آشفته به نظر مي رسد. هنوز معلوم نيست كه گره مشكل كجاست ! اداره پست ، كتاب فروش هاي شهرستان ، يا خود ناشران كه بسياري از كتاب ها اجازه پخش دارند ، در تهران توزيع شده اند اما مخاطبان شهرستاني به اين كتاب ها دسترسي ندارند. وضعيت توزيع كتاب در شهرستان هاي بزرگ كمي بهتر از شهرستان هاي كوچك است ، اما باز هم كتاب ها اگر هم توزيع مناسب بشوند ، با تاخير به شهرستان ها مي رسد . به همين خاطر خيلي از مخاطب هاي تهراني كه دوست دارند كتاب را مستقيم بخرند ، راحت مي توانند يك روز عصر سري به خيابان انقلاب يا خيابان كريم خان بزنند ، در كتاب فروشي ها بچرخند و از تازه هاي نشر با خبر بشوند و كتاب هاي تازه بخرند و لذت ببرند . مخاطب شهرستان اما اين اقبال را ندارد. به همين خاطر اگر كسي بخواهد كتاب هاي تازه را «به زور» بخواند و از شهرش هم خارج نشود ، راهي برايش نمي ماند جز اينكه از امكانات فروش سايت هاي اينترنتي استفاده كند.

پرداخت اينترنتي و ارسال كتاب ها در سايت ها چطور است؟
 

سايت هاي فروش كتاب راه هاي مختلفي براي تبادل هزينه كتاب ها انتخاب كرده ا ند. بعضي سايت ها سفارش كتاب را تلفني مي گيرند يا فرم سفارش اينترنتي گذاشته اند و مخاطب بعد از اعلام سفارش ، مبلغ را به شماره حسابي كه اعلام مي شود واريز مي كند. بعضي سايت ها شماره حساب اعلام مي كنند و براي تاييد آن احتياج به شماره فيش دارند. سايت هاي كمي پيشرفته تر از خدمات الكترونيك بانك ها استفاده مي كنند . بعضي بانك هاي خصوصي و دولتي سيستم پرداخت الكترونيك براي سايت هاي اينترنتي ايجاد كرده اند كه از طريق آنها مي توان به صورت آنلاين و با استفاده از كارت هاي عضو شبكه شتاب ، مبلغ كتاب ها را واريز كرد. بعضي سايت ها هم سفارش را مي گيرند و سيستم دريافت مبلغ در محل تحويل را انتخاب كرده اند. اين گزينه آخر اما ممكن است ضررهايي هم براي فروشنده داشته باشد. مثل اينكه خريدار بعد از ارسال كتاب ، از خريد آن منصرف بشود.
اما اينها هيچ كدام به اندازه دريافت كتاب ها مهم نيستند؛ اينكه مخاطبي كه از طريق سايت سفارش كتاب داده و حتي هزينه آن را هم پرداخته ، كتاب را با تاخير فراوان در دست مي گيرد . براي فروش آنلاين يك محصول نبايد از اين نكته غافل شد كه تحويل به موقع به اندازه تخفيف آنلاين كتاب يا سيستم پرداخت مناسب مهم است و همه اينها در كنار هم فروش آنلاين يك انتشارات يا يك سايت واسطه را موفق مي كند. اما سيستم هاي ارسال كتاب چطور طراحي مي شوند؟ بعضي سايت ها كتاب ها را به همه جا با پست عادي يا پست پيشتاز ارسال مي كنند. بعضي سايت ها هزينه پست را خودشان به عهده مي گيرند و بعضي به عهده مشتري مي گذارند. پرداخت هزينه پست هم دو حالت دارد . يكي تحويل به مامور اداره پست و ديگري واريز مبلغ به شماره حساب بانكي . هزينه بسته ارسالي هم مي بايست بر اساس وزن كتاب ها و تطبيق آن با تعرفه هاي اداره پست تعيين شود. اين ميان سايت هايي هم هستند، مثل سايت نشر چشمه كه ارسال كتاب به تهران را از طريق پيك موتوري انجام مي دهند و كتاب ها را به شهرستان با پست پيشتاز مي فرستند.

Ebook، يا كتاب الكترونيك را فراموش نكنيد!
 

خريد و فروش كتاب هاي اينترنتي در سايت هاي خارجي رواج زيادي دارد . اتفاق عجيب و غريبي هم نيست كه يك مخاطب برود و در سايت آمازون و درخواست خريد نسخه اينترنتي يك كتاب را بدهد. كپي رايت ، اين امكان را براي سايت هاي خارجي گذاشته كه بتوانند از يك كتاب ، نسخه اينترنتي آن را هم بفروشند بدون اينكه حق مولف و ناشر زير پا گذاشته بشود. در ايران اما اين امكان به راحتي از مخاطب ها دريغ شده . صحبت بر سر مخالفان يا موافقان كتاب هاي اينترنتي نيست ، بحث بر سر سود و ضرر ناشر و رعايت نشدن كپي رايت آثار است . متن خيلي از كتاب ها را مي توان در اينترنت پيد ا كرد بدون اينكه براي آن مبلغي پرداخت شود. هر چند در حوزه هاي فني و علمي بيشتر مي توان كتاب هاي الكترونيك را با پرداخت مبلغ پيدا كرد اما در ادبيات داستاني كافي است در اينترنت جست و جو كنيد تا نسخه آنلاين خيلي از كتاب ها را پيدا كنيد . ناشران هم كمتر راضي مي شوند نسخه اينترنتي كتاب هايشان را براي فروش بگذارند. به خاطر نبودن كپي رايت خيلي راحت مي شود از اين امكان سوء استفاده كرد و ضرر مالي براي ناشر درست كرد . به همين خاطر است كه كتاب الكترونيك در ايران جايگاهي ندارد و به نظر مي رسد تا وقتي كپي رايت در ايران رعايت نشود ، نمي توان به كتاب هاي الكترونيك دسترسي داشت .
با همه اين توضيح ها ، فكر مي كنيد خريد آنلاين كتاب بهتر است يا رفتن به كتاب فروشي؟ شايد نتوان خيلي راحت بين آنها مقايسه كرد يا تفاوت بين شان آن قدر زياد باشد كه نتوان قضاوت درستي داشت . با اين وجود ، نبايد از اين نكته غافل شد كه تكنولوژي ، داد و ستد اينترنتي و گسترش فرهنگ آنلاين آن قدر زياد شده كه بايد كم كم تن داد به اينكه خريد آنلاين گاهي وقت ها سود و فايده اش بيشتر از خريد حضوري است و بايد اعتماد كرد به پرداخت و خريد اينترنتي و اجازه داد كه راه تكنولوژي به بعضي حوزه هاي بيشتر محافظت شده سنتي هم باز شود. هر چند كه تقابل بين تكنولوژي و سيستم هاي سنتي هميشه بوه و هر دو سيستم طرفداران خودشان را دارند و هيچ گاه نمي شود با قطعيت درباره سود و فايده يك راه نظر داد و حرف زد . با اين حال توصيه مي كنم يك بار همان طور كه پشت كامپيوترتان در خانه يا محل كار نشسته ايد ، سري به يكي از سايت هاي فروش كتاب بزنيد ، يك كتاب انتخاب كنيد و آنلاين آن را بخريد . شايد خريد آنلاين كتاب به شما هم مزه كرد.
منبع:نشريه دانستنيها شماره 89
/ج